Communiceer met hoofd en hart! Je bent jaren bezig een band te bouwen. Een band die in deze vreemde tijd op de proef wordt gesteld. Een betekenisvolle blik, een schouderklopje of een high-five’, het is nu allemaal niet meer mogelijk. Hoe zorg je ervoor dat je ook op afstand met deze groep kwetsbare leerlingen in verbinding blijft? Voor Medilex Onderwijs verzorgde ik op 21 april een livesessie waarin ik praatte over drie belangrijke inzichten uit mijn boek ‘Communicatie zonder frustratie in het onderwijs’ om contact te houden met zorgleerlingen tijdens de Corona crisis. In dit blog vind je een verkorte weergave hiervan.
1. Om écht contact te maken moet je contact kunnen maken met jezelf.
Om een band op te bouwen met zorgleerlingen is het belangrijk dat je betrouwbaar, geloofwaardig en echt bent. Je laat jezelf zien zonder schijn of masker. Als je goed contact kunt maken met jezelf ervaar je gevoelens en kun je die uiten als dat gepast is. Dat kan lastig zijn. Want dat betekent dat je je gevoel moet laten zien, wat je kwetsbaar maakt. Mensen wapenen zich tegen kwetsbaarheid. We zien niet voor niets vaak alleen het topje van de ijsberg. Nog steeds wordt het vaak als een teken van zwakte gezien als we over onze gevoelens praten. Daarom kiezen we ( dit gaat grotendeels onbewust) er vaak voor om niet altijd te zeggen wat we voelen of wat er echt in ons omgaat. Zo zijn verdriet en angst twee voorbeelden van emoties die we lastiger uiten. Dit gaat ten koste van onze geloofwaardigheid en authenticiteit. Kinderen – vooral de kwetsbare – merken en voelen dit direct. Zij zijn hierin bijzonder sensitief. Wil je een band met je leerlingen in deze tijd opbouwen of verstevigen? Dan moet je je kwetsbaar durven opstellen. Want waarom zou je leerling zich kwetsbaar opstellen als jij dat zelf ook niet doet? Geef zelf het goede voorbeeld. Je leert kinderen woorden aan hun gevoel geven en er is ruimte om er over te praten. Je laat ze zien dat alle gevoelens mee mogen doen, ook de minder prettige. Het is hierin belangrijk dat je je bewust bent van jouw eigen gevoelens, gedachten en overtuigingen. Hoe je dat kunt doen? Door af en toe bewust even te vertragen (en dat kan mooi in deze Corona tijd) en jezelf een aantal vragen te stellen:
Wat vind ik er nu zelf van? Hoe blijf ik mezelf in contact tot de ander? Waarom zeg ik de dingen die ik zeg? Waarom doe ik de dingen die ik doe? Welke gevoelens spelen op dit moment? Waarom voel ik nu weerstand? Zegt dat dan iets over de ander of over mezelf? Door contact te maken met jezelf, kun je er verantwoordelijkheid voor nemen en kan je je volop verbinden met de ander!
2. De relatie met je leerling is nu belangrijker dan de inhoud van je les.
Ik val maar meteen met de deur in huis: Leren komt nu op het tweede plan. Pedagogiek komt vóór didactiek en vakinhoud. Je hanteert het principe contact voor contract ofwel relatie voor prestatie. Wellicht ben je juist nu geneigd om meer dan ooit direct op de inhoud over te gaan (want ja je moet die kinderen iets leren) en ben je bang voor een leerachterstand. Leerachterstand ten opzichte van wat? Het curriculum van de school? Kinderen leren op dit moment heel veel. Wellicht minder dan de gebruikelijke dingen die ze op school leren, maar leren doen ze.
Veel zorgleerlingen hebben op dit moment te veel stress om te kunnen leren. Ze maken zich zorgen over wat er komen gaat. Ze zijn verdrietig omdat ze hun vrienden missen. Voelen angst omdat ze bang zijn dat opa en oma doodgaan. Voelen zich onveilig omdat thuis geen fijne plek is. Dan kun je beter het idee van lesgeven even loslaten en in gesprek gaan met je leerling. Hoe? Bied je leerling een luisterend oor en stel een ander soort vraag. Luisteren is een effectieve interventie voor een goed en verbindend gesprek. Door goed te luisteren kun je de relatie met je leerlingen versterken. Voorbeelden van goed luisteren zijn:
- Oprechte belangstelling en oprechte nieuwsgierigheid.
- Iemand de ruimte geven zijn verhaal te doen
- Luister vanuit het gevoel dat dat je de ander écht wilt begrijpen.
- Luister met oren, ogen en hart. Dit vraagt van jou een nieuwsgierige, geduldige en niet-oordelende houding.
De kwaliteit van het stellen van de juiste vragen wordt vooral bepaald door de houding van de vragensteller: hoe wordt de vraag gesteld? Het gaat hierbij om de houding van oprechte belangstelling en oprechte nieuwsgierigheid. Vragen met deze intentie komen vanuit verwondering en vanuit het gevoel dat je de ander echt wil begrijpen. Vanuit je hart dus.
Voorbeelden van relationele vragen die je kunt stellen:
- Hoe is het om niet op school te zijn?
- Hoe is het contact nu met je klasgenoten?
- Hoe voel je je vandaag op een schaal van 1 tot 10?
- Wat vind je nu leuk om te doen? Vertel daar eens meer over?
- Heb je een rustige plek om aan je schoolwerk te zitten?
- Hoe gaat het met je ouders?
- Hoe houden jullie thuis rekening met elkaar?
- Hebben jullie regels tijdens het schoolwerk thuis? Wat vind je daarvan?
- Hoe gaat het met de gezondheid van de mensen om je heen?
- Wat vind je makkelijk en lastig als het om thuis onderwijs gaat?
- Kun je daar iets meer over vertellen?
- Hoe ziet je dag eruit?
- Word je geholpen met je schoolwerk?
- Is er iets wat voor mij belangrijk is om te weten?
- Hoe kan ik je helpen?
3. Je bent voor deze leerling een houvast.
In deze woelige tijden ben jij als leraar, mentor of begeleider belangrijker dan ooit. Dat is wellicht iets dat je onderschat. Een vertrouwd gezicht geeft veiligheid voor de leerling (de wereld staat op z’n kop maar mijn leuke, irritante, gezellige, aardige leraar of mentor is er nog). Wees daarom actief beschikbaar voor je leerlingen. Wees bereikbaar via app, skype, telefoon. Of maak afspraken om elke dag even contact te hebben. Blijf verbonden met elkaar. Wellicht voel je nu enige weerstand opkomen en denk je: die leerling zit daar helemaal niet op te wachten, of je denkt: die leerling moet maar contact met mij zoeken. Bedenk dan dat met name bij zorgleerlingen deze drempel heel hoog ligt. Het is aan jou om dit contact steeds opnieuw op te zoeken. Je leerlingen hebben het nodig dat je actief beschikbaar bent, dat je naar ze luistert, dat je hen ziet, begrijpt en helpt indien nodig. Op deze manier blijf je ook in deze vreemde tijd nabij en ben jij voor deze leerling een houvast. Voor sommige leerlingen ben je zelfs een ‘lifeline’. De leerling zal je dankbaar zijn!
Je hebt nu meer dan ooit met complexe situaties te maken, waarin je wordt geacht om te kunnen gaan met de gestelde uitdagingen. De Zwitserse psycholoog Jean Piaget zei: “Intelligence is knowing what to do, when you don’t know what to do”. Daarvoor is intuïtie nodig. Vertrouw hierop. Het is een van de kernkwaliteiten van het leraarschap.
Meer weten over communicatie in het onderwijs? Bekijk hier mijn laatste boek ‘Communicatie zonder frustratie in het onderwijs’.
